» معرفی ساز قانون

ساز قانون

ساز قانون ساختاری شبیه به یک ذوزنقه قائم الزاویه دارد. تعداد زیادی سیم نایلونی و فلزی به دو سوی جعبه وصل می شوند و در مسیر خود از روی خرک چوبی که بر قطعه کوچکی از پوست حیوان تکیه دارد، عبور می کنند. لرزش های سیم به خرک منتقل می شود و در نتیجه پوست به لرزه در می آید. بر روی صفحه ساز، سوراخ های بزرگی به نام گل وجود دارد که در کیفیت صدای قانون نقش زیادی دارند.

تقريبا از نيم قرن پيش تا كنون، موسيقی دانان ايراني به اجراي اين ساز روي آورده اند ، اما با وجود اينكه زمينه كار اينان بر نغمه های موسيقی ايراني مبتني بوده است ، به دليل تقليد ناآگاهانه از روش و سبك نوازندگی موسيقی عربی، اين پندار اشتباه به وجود آمده كه ساز قانون عربی است و آن را بايد به شيوه عربی نواخت، حال آنكه اين سبك در قانون نوازي ، علاقه مند به موسيقی ايرانی را فرسنگها از شناخت اصول و ظرايف اين ساز كه كاملا با موسيقي ايرانی منطبق است، دور مي سازد. از آنجا كه نوازندگي بر روی هر ساز و بيرون كشيدن « نغمه » های گوناگون از آن ، گذشته از توانايي و مهارت نوازنده ، بستگی به امكانات و موانعی دارد كه در خود ساز و ساختمان آن نهاده شده است،

قانونهاي فعلي موجود در ايران كه بر اساس پرده بنديهاي خاص خود از كشورهاي ديگر به سرزمين ما وارد شده و يا از روي همان الگوها در ايران ساخته شده اند ، هيچيك جوابگوی موسيقی ايراني نيستند.

برخی اختراع این ساز را به افلاطون نسبت می‌دهند و عده‌ای بر این باور اند که مخترع این ساز فارابی است و برخی دیگر می‌گویند منشأ آن خراسان بوده و در قرن سیزدهم (میلادی) در موصل پیدا شده، هر چند هیچ ‌یک از این نظردهندگان دلیل بر ادعای خود ندارند. واقعیت این است که در فرهنگ کلاسیک شرق، ردی از سازهای خانوادهٔ سیتار پیدا نشده و سرچشمهٔ قانون نیز، مانند سرچشمهٔ بسیاری از سازهای دیگر، تاریک مانده‌است.

قسمت های مختلف ساز قانون

جعبۀ صوتی:

جعبۀ صوتی قانون دو صفحه زیر و روی ذوزنقه قائم الزاویه ای هستند که با کلاف های چهارگانه جانبی به هم متصل شده اند. این جعبه معمولاً از چوب گردو ساخته می شود.

صفحۀ رو:

صفحۀ رو، صفحۀ ایست چوبی که در طرف چپ آن 27 پرده گردان و 81 گوشی قرار دارند و در سمت راست آن، زیر خرک، به جای چوب، مستطیلی از پوست به عرض تقریبی 15 و طول تقریبی 60 سانتیمتر قرار گرفته است. سطح پوست ِدار صفحه رو، گاهی از یک تکه پوست و گاهی از چهار تکه پوست مجزا به صورت مربع یا لوزی ساخته می شود. در قسمت چوبی صفحه، شبکه هایی از جنس چوب برای خروج صدا ایجاد شده اند. ایراندخت

مطلب مرتبط طرز تهیه چیز کیک پنیری بدون گلوتن

پوست:

برای قسمت پوست دار صفحه رو از پوست شتر، گوساله و ماهی استفاده می شود. پوست قانون باید کمی ضخیم تر از پوست سازهای دیگر انتخاب شود تا بتواند فشار کوک 81 وتر را در سطحی بزرگ تحمل نماید.

پرده گردان:

ابزارهای کوچک فلزی هستند که در سراسر سمت چپ ساز بعد از شیطانک و قبل از گوشی ها روی قطعه چوب اضافه ای که بر روی صفحه رو چسبانیده شده به وسیله میخ های کوچکی نصب شده اند. ایراندخت

از هر پرده گردان تعدادی وتر هم کوک و هم صدا می گذرند و به گوشی ها می روند. پرده گردان ها را به طور معمول با دست چپ حرکت می دهند. کوک وتر ها بدون استفاده از پرده گردان ها صدای «بمل» را دارد.

پرده گردان بر دو نوع است: ایراندخت

1ــ در قانون هایی که از روی الگوی عربی آن در ایران ساخته می شوند دارای دسته کوچکی برای حرکت دادن آنهاست و ممکن است تعداد آنها برای هر گروه از وتر های هم صدا بین چهار یا پنج عدد باشد که با حرکت دادن هر یک از آنها صدا بین «بمل» تا «دیز سری» را جداگانه به دست آورد.

2ــ پرده گردان های ریلی، که دارای پایه ای چوبی است که در طرف چپ ساز بعد از شیطانک نصب می شوند و بر روی آن قطعه چوب کوچک یا دسته فلزی قرار دارد که بر روی پایه گفته شده به حرکت در می آید و طول وتر را کم و زیاد کرده و در نتیجه صدای بین «بمل» تا «دیز سری» و حتی فواصل کوچکتر را ایجاد می کند.

خرک:

تیغه ای باریک از چوب به طول تقریبی 35 سانتیمتر (کمی کوتاهتر از عرض قانون و ارتفاع تقریبی 2 سانتیمتر) که در طرف راست روی سطح پوست دار قرار دارد و به صورت یکسره زیر تمامی وتر ها واقع شده و روی خرک استخوان باریکی قرار دارد که از فرو رفتن وتر ها در چوب خرک جلوگیری می نماید و با 81 شیار در فواصل معین وتر ها از روی آن عبور می کنند. خرک قانون با چهارپایه چوبی کوچک بر سطح پوست دار صفحه رو قرار می گیرد.

گوشی ها:

گوشی های قانون از جنس چوب و به صورت میخ هایی هستند که یک سرشان به شکل هرم ساخته می شوند و در کلید کوک، و سر دیگرشان که باریکتر است به صورت عمودی در سطح افقی چوب در سمت چپ ساز قرار می گیرند. هر وتر به یک گوشی بسته می شود.

کلید کوک:

کلید کوک ابزاری ست فلزی، حدود 10 سانتیمتر که در یک سر آن سوراخی به اندازه هر سر گوشی قرار دارد و طرف دیگر پهن تر است و برای کوک کردن وتر ها در دست چپ نوازنده به چپ و راست می چرخد.

پل:

داخل جعبه صوتی، معمولاً سه پل (یکی بین قسمت پوست دار و قسمت چوبی صفحه و دوتای دیگر زیر قسمت چوبی صفحه) قرار دارد که فشار صفحه را کنترل و از نشست کردن و تغییر شکل یافتن صفحه جلوگیری می کنند و ضمناً در تنظیم تعادل صدا بین وتر ها نقش مهمی دارند. معمولاً در ساخت سازهایی که صفحۀ روی آنها بزرگ و مسطح است از انواع پل استفاده می کنند.

شیطانک:

قطعه چوب باریک و کم ارتفاعی ست که بین پرده گردان ها و گوشی ها در سمت چپ قرار دارد و وتر ها برای رسیدن به گوشی ها از روی آن عبور میکنند. در بعضی قانون ها شیطانک یکسره است و در بعضی دیگر قطعات کوچکی ست که هر تعداد وتری که هم صدا کوک می شوند از روی آن عبور می کنند. ایراندخت

سیم گیر:

سیم گیر یا جعبه گره ها در کلاف جانبی سمت راست که صفحه زیر و رو را به هم متصل می سازد، توخالی است و گاهی در متحرک دارد. گره وتر ها داخل این قسمت قرار می گیرند و از سوراخ های تعبیه شده بیرون می آیند و از روی خرک می گذرند.

تعداد و جنس وترها:

قانون معمولاً 2 وتر از جنس زه، ابریشم روکش دار یا نایلون دارد که در قسمت بم از وتر های فلزی روکش دار استفاده می شود و اکثر آنها در گروه های سه تایی و در قسمت بم، تکی یا دوتایی با یکدیگر هم صدا کوک می شوند. به طور معمول تعداد صداها جمعاً 27 است. گاهی تعداد وتر ها در اندازه های مختلف جعبه صوتی زیاد و کم می شود. ایراندخت